Uspon krajnje desnice, izazov ili opasnost za evropsku demokratiju

S novim usponom krajnje desnice u Evropi, koji je obilježen izbornim uspjehom švedske partije s neonacističkim korijenima, mainstream evropske partije suočene su s prijetnjom erozije liberalnih vrijednosti. Pred partijama centra su izazovi da odgovore na brige birača oko rasta troškova života, bezbjednosti, imigracije i rata u Ukrajini, prenosi Radio slobodna Evropa pisanje svjetskih medija.

Izbori u Švedskoj označavaju novi uspon krajnje desnice u Evropi, ocjenjuje The Washington post, ukazujući da će u Evropi biti razbijen još jedan tabu pošto će o budućoj vladi odlučivati krajnje desničarska stranka koju su 1988. osnovali ultranacionalistički ekstremisti i neonacisti.

Švedske demokrate su se tokom protekle decenije pomjerili s margina politike u toj zemlji ka mainstreamu, obezbjedivši na izborima prošlog vikenda oko 20 odsto glasova, čime će biti druga po snazi parlamentarna partija, navodi američki list, dodajući da je trijumf lidera Švedskih demokrata Jimmyja Åkerssona odjeknuo cijelom Evropom.

Ipak, Švedske demokrate možda formalno neće biti u vlasti, pošto je politička stigma oko njih toliko velika da mogu tehnički ostati izvan vlade koju će voditi Stranka umjerenih i liberali, ukazuje The Washington Post, i ističe da Švedske demokrate neće biti ni u opoziciji – imaće važnu riječ u zemlji koja je poznata po svom progresivnom etosu i politici.

Stranke krajnje desnice protekle decenije su iskoristile kolaps takozvanog "sanitarnog kordona" koji su postavile maimstream partije kako bi ih spriječile da osvoje vlast. Krajnje desne partije su već bile u vladajućim koalicijama u Finskoj, Austriji i Italiji, a i kada nisu u vladi, njihovi programi su, kako navodi list, ušli u vlast. Vlada lijevog centra u Danskoj je, na primjer, obuzdala desničarski nativizam usvajanjem njegove antiimigracione politike.

Isto tako, ukazuje The Washington post, za desne mainstream partije je prilagođavanje krajnjoj desnici, u nekim slučajevima, jedini put do moći.

Poslije procvata krajnje desničarskih partija širom Evropske unije, s ulaskom nekih od njih u vlade, politički mainstream treba da bude na oprezu u pogledu erozije tolerancije i liberalnih vrijednosti, piše konzervativni Times u uredničkom komentaru poslije izbora u Švedskoj.

Iako su desničarske vlade u Mađarskoj i u manjoj meri u Poljskoj smanjile pluralizam i slobodu medija, sve stranke koje se obično označavaju kao krajnja desnica nisu iste, ističe londonski list, ukazujući da su se mnoge od njih pokazale kao politički nesposobne – evropska demokratija je do sada bila u stanju da apsorbuje ove izazove.

Privlačnost populističke pobune krajnje desnice kojoj su zajednički nacionalizam, neprijateljstvo prema imigrantima i sumnjičavost prema muslimanima, kako podvlači Times, ne može se lako prevesti u vladanje.

Navodeći primjer lider italijanske Lige Mattea Salvinija, koji je ušao u koalicionu vladu 2018. pa je potom oborio poslije čega je ponovo bio u opoziciji, list ukazuje da svadljivost i skandali koji prate krajnju desnicu po ulasku u vlast, sugerišu da su takve partije iritantna zakerala a ne smrtna prijetnja po evropsku demokratiju.

Poruka populista nailazi na odjek kod birača koji osjećaju zabrinutost zbog nacionalnog identiteta, terorizma i pritisaka na životni standard, ali protekcionizam i neprijateljstvo prema imigrantima predstavljaju put ka siromašnijem društvu, i ekonomski i kulturno, ističe Times uz ocjenu da je zadatak mainstream partija da snagom argumenta obezbijede da se brige birača adekvatno rješavaju u okviru ekonomske otvorenosti, bezbjednosti Zapada i čvrstog nadzora nad ekstremističkim prijetnjama.

Uspjeh švedskih demokrata pokazuje da nijedna zemlja nije imuna na krajnje desničarske populističke partije, ističe lijevo orijentisani Observer u uredničkom komentaru o "opasnom usponu krajnje desnice u Evropi".

Zastrašujući uspon krajnje desnice u Evropi je poznata tema koju progresivni političari i liberalni mediji često ponavljaju, ukazuje sestrinski sedmičnjak Guardijna, navodeći da se poslije Brexita i pobjede Donalda Truumpa na izborima u SAD 2016. predviđalo da će porast podrške nacionalističkim, euroskeptičnim, kulturno netolerantnim strankama napraviti preokret, ali se to zapravo nije dogodilo.

Ipak, krajnje desničarske populističke partije su panevropski problem koji se tiče svih demokratija. Brige oko krize troškova života i energije, rata u Ukrajini, imigracije i kriminala s oružjem goruća su pitanja u Švedskoj, ali nisu ograničena samo na Šveđane, ističe sedmičnjak, dodajući da su ta pitanja aktuelna i u Italiju, gdje se krajnje desničarske partije na čelu s Braćom Italije Giorgio Melloni  spremaju da osvoje vlast sljedećeg vikenda.

Italijanska krajnja desnica dijeli karakteristike sa evropskom braćom – neprijateljstvo prema "elitama", autoritarne tendencije, prezir prema multikulturalizmu i rodnim pravima i opsejdnutost nacionalnim identitetom potpomognutom rasizmom. Istu vrstu bolesti, kako navodi Obsever, imaju Poljska, Holandija, Austrija, Španija i Srbija.

Šteta koju krajnja desnica može da napravi na vlasti bolno je očigledna u Mađarskoj, ocjenjuje sedmičnjak u uredničkom komentaru, navodeći da su njen premijer naklonjen Rusiji Viktor Orban i njegova stranka Fides opstruisali mjere Evropske unije u vezi s Ukrajinom i podrili sudske, akademske, manjinske i medijske slobode.

federalna.ba/Beta