Lideri Evrope u borbi protiv krajnje desnice: Samit za obnovu budućnosti EU-a

Lideri Evrope suočavaju se s jednim od najvažnijih izazova u posljednjim decenijama. Po prvi put u svojoj historiji, ovogodišnji samit Evropskog vijeća u Bruxellesu fokusiraće se na pitanja koja imaju za cilj vratiti politički prostor od krajnje desnice, koja sve više jača širom kontinenta. Od Pariza i Rima do Amsterdama i Berlina, nacionalističke i pro-ruske snage već su u vlastima ili se nalaze na političkoj margini, koristeći nezadovoljstvo birača. “Danas braniti evropski projekt znači više od ulaganja u vojne kapacitete — to također znači ispunjavanje socijalnog obećanja koje drži Evropu zajedno,” rekla je Hannah Neumann, poslanica Zelenih u Parlamentu i članica Odbora za sigurnost i odbranu. “Jedna od glavnih taktika Putina je razdvajanje naših društava.”

Dnevni red samita: Suočavanje sa fundamentalnim izazovom

Glavni fokus samita je spriječiti scenarij u kojem četiri ili pet lidera krajnje desnice, od kojih neki mogu čak odbacivati samu EU, dominiraju Evropskim vijećem. Takav razvoj događaja doveo bi u pitanje ne samo vojne sposobnosti bloka, već i samu budućnost EU-a. Rani nacrt zaključaka samita, koji je pregledao POLITICO, odražava ovu zabrinutost. Lideri će razgovarati o širokom spektru ključnih tema, uključujući stambena pitanja, odbranu, konkurentnost, zelene i digitalne tranzicije, te migracije. Zvaničnici EU-a ove teme smatraju ključnim za suzbijanje rasta krajnje desnice u Evropi.

Diplomat EU-a koji učestvuje u pripremama opisao je samit kao “Evropsko vijeće koje traži novi identitet EU-a,” dodajući da je pronalaženje efektivnih rješenja “vrlo težak proces, sa bolnim unutrašnjim pitanjima.”

Socijalna kriza: Stambena pitanja u fokusu

Prije samo nekoliko godina malo ko bi pomislio da bi stambena pitanja mogla biti dio EU dnevnog reda. Danas, cijene nekretnina oblikuju politiku širom bloka i jačaju podršku krajnjoj desnici. U Nizozemskoj, Geert Wilders i njegova Stranka za slobodu osvojili su 2023. godine nacionalne izbore optužujući migrante i tražioce azila za stambenu krizu. U Portugalu, stranka Chega postala je glavni opozicioni subjekt kritikujući etablirane partije zbog nesposobnosti da riješe rastuće cijene stanova.

Predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen već više od godinu dana naziva stambenu krizu socijalnom krizom i imenovala je specijalnog komesara za stambena pitanja, Danaca Dan Jørgensena. On će u decembru predstaviti prvi EU Plan pristupačnog stanovanja i najavio je mjere za regulaciju kratkoročnih najma do 2026. Evropski parlament je početkom godine također formirao poseban odbor za stambena pitanja.

Predsjednik Evropskog vijeća António Costa naglasio je hitnost problema, uspoređujući stambenu krizu s ruskom invazijom na Ukrajinu: “Jedini način da ojačamo povjerenje građana u evropski projekt je da pokažemo da imamo sposobnost rješavanja stambenih i konkretnih problema koji ih lično pogađaju.”

Ipak, nacionalni lideri ostaju podijeljeni po političkim linijama, a rasprave će vjerovatno biti intenzivne oko spekulacija na tržištu nekretnina, kratkoročnih najma i širenja javnih stambenih programa.

Porast populizma: Krajnja desnica jača

Napredak populističkih snaga već je vidljiv na Evropskom vijeću. Viktor Orbán iz Mađarske i Robert Fico iz Slovačke često otežavaju donošenje odluka jer je za njih ponekad potrebna jednoglasnost. Češka bi se uskoro mogla pridružiti ovom bloku nakon pobjede desničarskog populiste Andreja Babiša na izborima. U Sloveniji, ultrakonzervativna stranka bivšeg premijera Janeza Janše vodi u anketama.

Čak i u dvije najmoćnije zemlje EU-a, Francuskoj i Njemačkoj, krajnja desnica jača. Ankete ponovo pokazuju da je Jordan Bardella iz Nacionalnog okupljanja favorit za predsjedničke izbore u Francuskoj 2027. godine, dok je Alternativa za Njemačku (AfD) bila druga na parlamentarnim izborima prošle godine.

Odbrana i ekonomska strategija

Odbrambena ulaganja predstavljaju još jedno polje na kojem se mainstream EU lideri nadaju suzbijanju rasta krajnje desnice. Nacionalni odbrambeni budžeti u kombinaciji sa fondovima EU-a u sljedeće četiri godine dosegnuće 2,4 triliona eura — cifra koja nadmašuje prethodna ulaganja. Ova odbrambena ekspanzija mogla bi postati ekonomski motor, usporediv sa automobilskom industrijom, koja zapošljava gotovo 14 miliona ljudi širom EU-a. “Odbrana je ključna za sprečavanje talasa krajnje desnice — stvara radna mjesta,” rekao je drugi diplomat EU-a.

Slovački premijer Fico čak je povezao podršku novim sankcijama protiv Rusije sa pomoći automobilskoj industriji, naglašavajući vezu između odbrambene politike i ekonomske stabilnosti.

Digitalna suverenost: Borba protiv utjecaja krajnje desnice online

EU se također suočava s izazovom regulacije digitalnog prostora. Sukobi sa Washingtonom oko američkih tehnoloških kompanija, poput Mete, koja je korištena za širenje poruka krajnje desnice, pokazuju koliko je ovaj problem složen. TikTok je takođe optužen da je pojačao krajnje desničarske poruke tokom izbora u Rumuniji. “U svjetlu geopolitičkih promjena … ključno je unaprijediti evropsku digitalnu transformaciju, ojačati suverenitet i ojačati otvoreni digitalni ekosistem,” navodi se u nacrtu izjave lidera. Konkretna rješenja još uvijek nedostaju, a diplomati se pitaju da li Europa treba kreirati vlastite društvene mreže za borbu protiv malignog utjecaja.

Unutrašnje podjele i zeleni ciljevi

Evropski diplomati jasno osjećaju pomak ispod svojih nogu. Diskusije među ambasadorima EU-a o “pojednostavljenju” — trenutnom EU pojmu za smanjenje birokracije — brzo su prerasle u zahtjeve za američkim stilom deregulacije. Zeleni dnevni red također je pod pritiskom krajnje desnice, s raspravama koje uključuju moguće smanjenje ciljeva emisija za 2040.

Migraciona politika također je pod utjecajem krajnje desnice. Ideja o obradi zahtjeva za azil izvan EU-a, nekada tabu, sada se otvoreno razmatra, a čak i ljevičarski lideri poput danske premijerke Mette Frederiksen podržavaju je — u skladu sa Orbánovim planom Schengen 2.0 iz 2016.

Pogled u budućnost: Početak, a ne rješenje

Iako će samit vjerovatno prioritet dati geopolitičkim pitanjima, poput podrške Ukrajini, ove rasprave pokazuju širi pomak. Duboke podjele između Evropske narodne partije (EPP) i Progresivne alijanse socijalista i demokrata ostaju, otežavajući postizanje konsenzusa.

Ipak, za mainstream EU lidere, samit u Bruxellesu predstavlja ključni prvi korak u vraćanju kontrole od krajnje desnice i preoblikovanju budućnosti Evrope. To je oprezan početak, ali od suštinskog značaja.

federalna.ba/politico.eu