Radio-dokument Žalostna pjesanca Hasanaginica

Vesna Ljubić i Mirsad Tukić

 „Balada o plemenitoj Hasanaginici prenosi se s generacije na generaciju više od dvije stotine godina nadahnjujući pisce, a oni dramatiziraju izvorni tekst koristeći različite medije. Zahvaljujući prijevodu Alberta Fortisa iz 1774.godine, a kasnije Getea, Puškina i Merimea ova nas je balada na neki način uvela u svjetsku književnost. Pokušali smo pronaći baladu u pučkoj pjesmi što ju je Alberto Fortis zabilježio na dubrovačkom ijekvaskom dijalektu. On je takođe pronašao i onaj najstariji splitski rukopis napisan tradiconalnim ikavskim jezikom imotskog kraja, odakle potiče Balada. Istražili smo u kojim je sve medijima izveden i dramatiziran tekst i pronašli scensku izvedbu Milana Ogrizovića, radio-dramu prema tekstu Alekse Šantića i televizijski film prema tekstu Alije Isakovića. Također smo pronašli glazbu Vojina Komadine za balet „Hasanaginica“, kao i operu „Hasanaginica“ Asima Horozića. Dok smo tražili lik Hasanaginice u različitim medijima, izašli smo na teren, među ljude, da vidimo pamte li još uvijek ovu baladu i da li je još uvijek izvode. Najbolje su je se sjećali u Livnu, u gradskoj sredini koja je najbliže mjestu tragičnog događaja. Tamo smo našli ljude koji su sudjelovali u predstavama amaterskog pozorišta 1925. i 1946.godine. Najzanimljivije je da tamo, među običnim ljudima i dalje živi sjećanje na Hasanaginicu i njenu tragičnu sudbinu. Kao i sjećanje na njezinu ljepotu, o čemu se posebno moralo voditi računa pri odabiru glavne glumice. Stariji ljudi još uvijek recitiraju odlomke iz „Hasanaginice“ sa sjetom i ljubavlju, poistovjećujući se sa tragičnom junakinjom, kao da se sve to nedavno dogodilo.“ – autori Vesna Ljubić i Mirsad Tukić

Odlomak iz splitskog rukopisa balade „Žalostne pjesance“ koju je zabilježio Alberto Fortis 1774.godine govorila Nada Đurevska.

Odlomak iz štokavske dubrovačke verzije Balade govorio Izudin Bajrović.

U ovom radio-dokumentu korišteni su i inserti iz radio-drame „Hasanaginica“ po tekstu Alekse Šantića, u izvedbi glumaca Narodnog pozorišta Mostar, snimljene u produkciji Radija Sarajevo, u režiji Vlade Jablana, 1967.godine;  insert iz tv-filma „Hasanaginica“ autora Alije Isakovića, u režiji Aleksandra Jevđevića, u produkciji Televizije Sarajevo, 1983.godine; te  snimak probe opere „Hasanaginica“ u Narodnom pozorištu Sarajevo, sa dirigentom Miroslavom Homenom.

Stihove iz „Hasanaginice“ govorila Sabiha Burkić, koja je igrala Hasanaginicu 1946.godine u Livnu. Baladu „Hasanaginica“ prepričavao građanin Livna Dževdet Vrebac, 85-godišnjak; zabilježeno je i sjećanje Ante Mamuze (92 godine), sudionika predstave „Hasanaginica“ iz 1925.godine, a fra Bono iz Samostana Gorica, u Livnu govori o suradnji u predstavama „Hasanaginica“.

Komentar o baladi „Hasanaginica“ – književnik Irfan Horozović, autor romana „Imotski kadija“

Radio-dokument „Žalostna pjesanca Hasanaginica“ autora Mirsada Tukića i Vesne Ljubić, na Međunarodnom festivalu igrane i dokumentarne radio-drame „Prix Marulić – tragom starih tekstova“, koji se održava na otoku Hvaru, 2003.godine, a u organizaciji Hrvatske radio-televizije, dobio je Drugu nagradu.

Produkcija – Dokumentarno-dramski program Radija Federacije BiH, 2001.godine

**

Dokumentarna radio-drama „Žalostna pjesanca Hasanaginica“, te dva dramska radiofonska sadržaja istog naslova kao i balada, predstavljena su na Internacionalnoj naučnoj konferenciji Bosanska usmena tradicija u kulturi svijeta: 250 godina balade „Hasanaginica“, a koja je održana 28.oktobra 2024.godine u Zemaljskom muzeju Bosne i Hercegovine.  Ova tri radiofonska sadržaja na Konferenciji predstavila je kroz izlaganje naslova „Balada Hasanaginica u mediju radija“, urednica Dokumentarno-dramskog programa Radija Federacije BiH Selma Dizdar. Izlaganje je bilo vrlo zapaženo, jer su prvi put naučnoj zajednici, između ostalog,  predstavljena svjedočenja protagonista predstava „Hasanaginica“ iz 1925-e i 1946.godine (Ante Mamuza, Dževdet Vrebac, Sabiha Burkić) u Livnu.

Prvo „pojavljivanje u zvuku“, audio/zvučna premijera balade „Hasanaginica“  realizirana je u aprilu 1967.godine, u programu Radija Sarajevo. Bila je to dramska slika u stihovima s pjevanjem Alekse Šantića, a u produkciji Radija Sarajevo. U izvođenju ove dramske poeme učestvovali su Aleksandar Đuverović kao Hasanaga, Darinka Đurašković kao Hasanaginica, Marica Žanetić kao Zlatija (kćer), Mirjana Đurić kao Zerina (kćer), Marija Danira kao Merima (Hasanagina mati), Vera Savić kao Emina (Hasanagina sestra), Rudi Alvađ kao Hamid (Hasanagin seiz/sluga), Mišo Mrvaljević kao Adem (Hasanagin kapudahija-kapetan), Nada Pani kao Hatidža (sluškinja), Faik Živojević i Ranko Gučevac kao momci.  Snimatelj je bio Josip Trstenjak, a reditelj Vlado Jablan.

Za drugo dramsko radiofonsko ostvarenje istog naziva kao i balada,  u odjavi navodi se da je to dramski recitativ,  no djelo se zasigurno može svrstati i u žanr radio-drame. Ovu radio-dramu rediteljski potpisuje glumac Ante Vican i to je, ustvari kompilacija nekoliko dramskih tekstova o temi balade „Hasanaginica“ (Alberto Fortis, Aleksa Šantić i Milan Ogrizović). Radio-drama premijerno je emitirana marta 1975.godine, u programu Radija Sarajevo, a uloge su tumačili glumci mostarskog Narodnog pozorišta – Milena Selenić, Ante Vican, Jozo Lepetić, Ulfeta Skikić, Aleksandar Stojanović, Sonja Povšić, Dana Kurbalija, Toni Pehar i Vlado Milosavljević. Tonsku realizaciju potpisuju Eduard Lozančić i Nebojša Čeliković.

Internacionalnu naučnu konferenciju Bosanska usmena tradicija u kulturi svijeta: 250 godina balade „Hasanaginica“, Zemaljski muzej BiH – pridružena članica Univerziteta u Sarajevu, organizirao je u suradnji sa Međunarodnim forumom Bosna, Filozofskim fakultetom u Tuzli, Pedagoškim fakultetom Univerziteta u Bihaću, Institutom za muzikologiju Muzičke akademije Univerziteta u Sarajevu, Filozofskim fakultetom u Zenici, Bosanskim kulturnim centrom u Tuzli i Muzejom Hercegovine. Na Konferenciji je učestvovalo petnaest izlagača – prof.dr.Rusmir Mahmutćehajić – Žalostna pisanca plemenite Asanaginice: U razviđanju njenoga svijeta; prof.dr.Mirsad Kunić – Ćor Huso i Hasanaginica; prof.dr.Amina Arnautović – O izazovima ponovnog prevođenja balade Hasanaginica na engleski jezik; Elijas Rebronja (Narodna biblioteka „Dositej Obradović“ Novi Pazar, CG) – Bjelina kod Bošnjaka i Hasanaginice; prof.Enes Kujundžić – Žene stvaraoci na stazi do bh.biografskog leksikona; Selma Dizdar (Dokumentarno-dramski program Radija Federacije BiH) – Balada Hasanaginica u mediju radija; prof.dr.Almedina Čengić – Hasanaginica pod ratajskom kulom; prof.dr.Amira Dervišević  – Nova/stara čitanja Hasanaginice; dr.sc.Alma Skopljak – Hasanaginica u reformisanoj nastavi bosanskog jezka i književnosti; dr.sc.Nirha Efendić – Historijska pozadina nastanka usmene balade Hasanaginica i njeni odjeci u romanu Irfana Horozovića „Imotski kadija“; prof.dr.David Franklin Elmer (Univerzitet Harvard) – Hasanaginica in the Millman Parry Collection of Oral Literature; prof.dr.Aida Vidan (Univerzitet Tufts/Univerzitet Harvard) – Hasanaginica u korpusu Zbirke Millmana Parrya; prof.Jasmina Talam – Narativni oblici u narodnoj muzičkoj tradiciji BiH – osvrt na nova terenska istraživanja; mr.Sead Husić – Hasanaginica u drami Alije Isakovića i dr.sc.Mensur Zukorlić – Moralna podloga balade Hasanaginica.

Organizatori će sva izlaganja objaviti u „Glasniku“ Zemaljskog muzeja BiH u toku 2025.godine.

**

Foto – Prva stranica knjige „Put po Dalmaciji“ Alberta Fortisa, iz 1774.godine – preporod info