Sefardi dali važan doprinos razvoju BiH
Sredinom protekle sedmice svijet je obilježio Međunarodni dan holokausta, u kojem je pod nacističkim režimom stradalo i deset i po hiljada Jevreja Bosne i Hercegovine.
Nekada velika zajednica sarajevskih Sefarda, koja je između dva svjetska rata dala važan doprinos razvoju naše zemlje, danas opstaje s tek oko 500 članova, spašavajući od zaborava kulturu i tradiciju koju su njihovi preci prije 450 godina sa sobom donijeli iz španske postojbine.
Nakon što su ediktom kralja Ferdinanda Drugog za vrijeme inkvizicije u 15. stoljeću prognani iz Španije i Portugala, a potom više od jednog stoljeća lutali kršćanskom Evropom, Jevreji su konačno 1565. našli novi dom u Osmanskom carstvu. Tako je počela nostalgična priča o sarajevskim Sefardima koji se najprije doseliše u Sagrakči hadži Mahmudovu mahalu a potom sagradiše i prvu sinagogu - današnji Muzej Jevreja BiH.
- U prizemlju se čuvaju eksponati koji opisuju specifičnost njihove religije, autentično ono što je zatečeno kad smo ušli u sinagogu - objašnjava Žanka Dodik, kustosica Muzeja Jevreja BiH.
Živjeli su u urbanim četvrtima. Nisu posjedovali zemlju, ali im je bilo dozvoljeno da se školuju, uglavnom na visokim školama u Beču. Tako Sefardi postadoše prvi doktori, ekonomisti, profesori, važna imena bh. nauke i znameniti pisci, poput prvog hispanologa Kalmija Baruha i neponovljivog pripovijedača Isaka Samokovlije.
- Rijetko koja godina u Muzeju prođe da ne napravimo izložbu o Isaku Samokovliji, ne samo što je jako važan kanonski autor bez kojeg se ne može uhvatiti niz bh. kanonizirane književnosti, nego zato i što je ta zbirka do te mjere bogata da u njoj ima toliko tema koje svjedoče vremenu u kojem je živio - ističe Šejla Šehabović, direktorica Muzeja književnosti i pozorišne umjetnosti BiH.
Kroz obredne rituale Pesaha, Hanuke ili Purima, različite susrete, manifestacije sarajevski Sefardi bogato naslijeđe i tradiciju prenose na nove generacije. Ali samo rijetki razumiju i govore autentični jezik predaka - judeo-espanjol, kojim je najpoznatija sefardska književnica Laura Papo Bohoreta pisala drame i eseje. Oživjeti ladino na akademskoj razini dugogodišnji je plan struke.
- Katedra za ladino jezik je trebala biti otvorena pri Katedri jezika naroda i narodnosti BiH, pored ladina trebala je podučavati i romski jezik. Sve je bilo spremno 2019, ali je onda došla pandemija i sve je stalo - pojašnjava Jakob Finci, predsjednik Jevrejske zajednice BiH.
Ipak, i tokom pandemije nastaju novi projekti poput edicije "Ženska lica Bosne", koju jevrejska La Benevolencija potpisuje s ostala tri nacionalna društva BiH. Nakon knjige o arhitektici Vesni Bugarski, fokus će biti na sefardskoj balerini Anji Roje.
- Tradiciju možete sačuvati jedino ako je upoznate, da naučite nešto o njoj, da se u nju uklopite i onda da je prakticirate - kaže Elma Softić Kaunitz, sekretarka Jevrejske opštine u Sarajevu
Nikada ne zaboraviti tragediju holokausta koja nas obavezuje i opominje - poruka je izložbe Elija Taubera u Muzeju Jevreja BiH. Ova fotodokumentarna građa o hapšenjima, deportacijama i logorima smrti sugerira da svaki zločin treba biti istražen, procesuiran i kažnjen.
- Izložba opominje i treba da bude opomena, da se ne zaboravlja, jer imamo očigledno vrlo kratko pamćenje pa nam se nesreće svaki put ponavljaju - zaključuje Dodik.
Uz veliku knjigu stradalih s abecednim popisom imena, stalna postavka muzeja sadrži i priču o pravednicima među narodima - ljudima koji su štitili, krili i od sigurne smrti spašavali Jevreje. Tako su spašavali i raskošni iluminirani rukopis Sarajevske hagade - kao simbol ljudskosti i komšiluka, na strani dobra i pravde, protiv postdejtonskih političkih dubioza u kojima je pitanje konstitutivnosti naroda uvijek razlog za nove podjele i svađe.
- Moja definicija BiH je da je to kao jedan hljeb u kojem imate brašno, vodu i germu. To su ova naša tri konstitutivna naroda. Jevreji su možda malo soli između dva prsta pa su dali okus toj Bosni koji je specifičan. Jer hljeb može i bez soli, ali je bljutav - navodi Finci.
federalna.ba